Maarten Verhaak

Maarten Verhaak schilderde onlangs Jaguar & Mitsubishi;
metafysisch stilleven. De twee schitterende auto's zijn
weergegeven in hun volle glorie als 'super-voorwerp'. Verhaak
gaf ze de titel Metafysisch Stilleven mee, omdat hij wilde verwijzen
naar de 'geest der dingen', naar hun kracht als symbolen van
macht en vooruitgang.
 

MAAR DE TITEL HOUDT OOK een verwijzing in naar
de   Pittura Metafisica ,  de  italiaanse  schilder-
kunst van de jaren twintig en dertig ,  die hij zeer
bewondert en die in zekere zin een inspiratiebron
is voor zijn eigen schilderstijl.  Verhaak  kwam in
aanraking  met  de  italiaanse  schilderkunst  tij-
dens zijn studie in Florence, waar hij, na zijn
opleiding aan de academie van Tilburg te hebben
afgerond, een jaar verbleef. Later werkte hij in
het kader van een uitwisselingsproject nog een
jaar in Warschau.
      Verhaaks tekeningen en schilderijen volgen
een drietal thema's die op het eerste gezicht geen
enkele onderlinge verwantschap vertonen: au-
to's, portretten en geometrische constructies.
Op een intuïtief, gevoelsmatig niveau zijn deze
series weldegelijk met elkaar verbonden.
Door de sterke licht-donker contrasten, in
slechts enkele tinten bruin, hebben de min of
meer gestileerd realistische portretten een ruim-
telijke werking. Tegen de donkere, monochrome
achtergrond lichten de 'gebeeldhouwde'koppen
sterk op. Ze treden als het ware voor het voet-
licht. Eigenlijk hebben de portretten allemaal
iets geheimzinnigs. De mannen kijken je aan
met een j'accuse blik, maar over het waarom
daarvan blijf je in het ongewisse. Soms verraadt
Verhaak iets van hun identiteit, door in de titel
van de groepsportetten één naam te noemen. In
Groepsportet met Gary Kasparov wordt de
schaakgrootmeester (rechts) geportretteerd sa-
men met André Malraux en een porno-sterretje.
Ze zijn verleidelijk, deze helden van de massa-
media: Kasparov door zijn charmante autoriteit,
Malraux door zijn onverbiddelijke strengheid en
het pornosterretje door zijn sensuele blik. De
gezichten hebben iets van hun waarde als indivi-
dueel portret verloren en lijken meer als perso-
nificaties van macht en erotiek bedoeld.
      Dezelfde aantrekkingskracht gaat uit van de
auto's die in de reclame de consument verleiden
met hun volmaakte vormgeving. De Jaguar ont-
leent haar autoriteit niet zozeer aan gebruiks-
waarde (je kunt er op de weg tegenwoordig toch
geen 250 km mee rijden!), maar aan haar abstrac-
te kwaliteiten, haar uitstraling  als statussym-
bool. Verhaaks  auto's roepen bij mij de woorden
in  herinnering  die Roland Barthes in 1957 over de
nieuwe  Citroën DS schreef:  'Ik geloof dat de auto
tegenwoordig  een  vrij  nauwkeurige  equivalent  is
van  de grote  gotische kathedralen:   ik bedoel een
grote  schepping  die  hoort  bij  de  tijd,  met harts-
tocht   ontworpen   door   onbekende  kunstenaars,
die meer  als  beeld geconsumeerd  wordt  dan  als
gebruiksvoorwerp,  door  een  heel  volk  dat   haar
toeëigent  als  een  volkomen  magisch  voorwerp."
      De derde serie schilderijen wordt gevormd
door de abstracte constructies. Hier gaat Verhaak
nog duidelijker te werk als beeldhouwer op het
platte vlak. Al schilderend onderzocht hij ty-
pisch beeldhouwkunstige principes zoals het sta-
pelen van kubussen. Geometrische patronen, die
haast gebouwd lijken, schakelde hij aan elkaar,
waarbij hij in de verschillende delen van een
werk minimale veranderingen aanbracht. In zijn
recente werken heeft hij, onder meer door het
kleurgebruik te beperken tot drie tinten bruin,
het optische spel van twee- en driedimensionaal
versterkt.
      Toch zijn zelfs deze werken voor hem niet
louter abstract. De geometrische constructies
roepen associaties op met bijvoorbeeld kathedra-
len, wwarvan alleen de ribben zijn weergegeven.
De middeleeuwse kathedralen waren met hun
overweldigende grootsheid uitdrukking van de
 macht van de kerk en wisten de gelovigen te
imponeren door hun een gevoel van nietigheid te
geven. Voor Maarten Verhaak zijn onze media-
helden, Jaguars en Mitsubishi's daar eigenlijk de
hedendaagse equivalenten van.

                                           Leontine Coelewij