Maarten Verhaak
Maarten Verhaak schilderde onlangs Jaguar
& Mitsubishi;
metafysisch stilleven. De twee
schitterende auto's zijn
weergegeven in hun volle glorie als
'super-voorwerp'. Verhaak
gaf ze de titel Metafysisch Stilleven
mee, omdat hij wilde verwijzen
naar de 'geest der dingen', naar hun
kracht als symbolen van
macht en vooruitgang.
MAAR DE TITEL HOUDT OOK
een verwijzing in naar
de Pittura Metafisica ,
de italiaanse schilder-
kunst van de jaren twintig en dertig ,
die hij zeer
bewondert en die in zekere zin een inspiratiebron
is voor zijn eigen schilderstijl.
Verhaak kwam in
aanraking met de italiaanse
schilderkunst tij-
dens zijn studie in Florence, waar hij,
na zijn
opleiding aan de academie van Tilburg
te hebben
afgerond, een jaar verbleef. Later werkte
hij in
het kader van een uitwisselingsproject
nog een
jaar in Warschau.
Verhaaks
tekeningen en schilderijen volgen
een drietal thema's die op het eerste
gezicht geen
enkele onderlinge verwantschap vertonen:
au-
to's, portretten en geometrische constructies.
Op een intuïtief, gevoelsmatig niveau
zijn deze
series weldegelijk met elkaar verbonden.
Door de sterke licht-donker contrasten,
in
slechts enkele tinten bruin, hebben de
min of
meer gestileerd realistische portretten
een ruim-
telijke werking. Tegen de donkere, monochrome
achtergrond lichten de 'gebeeldhouwde'koppen
sterk op. Ze treden als het ware voor
het voet-
licht. Eigenlijk hebben de portretten
allemaal
iets geheimzinnigs. De mannen kijken je
aan
met een j'accuse blik, maar
over het waarom
daarvan blijf je in het ongewisse. Soms
verraadt
Verhaak iets van hun identiteit, door
in de titel
van de groepsportetten één
naam te noemen. In
Groepsportet met Gary Kasparov
wordt de
schaakgrootmeester (rechts) geportretteerd
sa-
men met André Malraux en een porno-sterretje.
Ze zijn verleidelijk, deze helden van
de massa-
media: Kasparov door zijn charmante autoriteit,
Malraux door zijn onverbiddelijke strengheid
en
het pornosterretje door zijn sensuele
blik. De
gezichten hebben iets van hun waarde als
indivi-
dueel portret verloren en lijken meer
als perso-
nificaties van macht en erotiek bedoeld.
Dezelfde
aantrekkingskracht gaat uit van de
auto's die in de reclame de consument
verleiden
met hun volmaakte vormgeving. De Jaguar
ont-
leent haar autoriteit niet zozeer aan
gebruiks-
waarde (je kunt er op de weg tegenwoordig
toch
geen 250 km mee rijden!), maar aan haar
abstrac-
te kwaliteiten, haar uitstraling
als statussym-
bool. Verhaaks auto's roepen bij
mij de woorden
in herinnering die Roland
Barthes in 1957 over de
nieuwe Citroën DS schreef:
'Ik geloof dat de auto
tegenwoordig een vrij
nauwkeurige equivalent is
van de grote gotische kathedralen:
ik bedoel een
grote schepping die
hoort bij de tijd, met harts-
tocht ontworpen
door onbekende kunstenaars,
die meer als beeld geconsumeerd
wordt dan als
gebruiksvoorwerp, door een
heel volk dat haar
toeëigent als een
volkomen magisch voorwerp."
De derde
serie schilderijen wordt gevormd
door de abstracte constructies. Hier gaat
Verhaak
nog duidelijker te werk als beeldhouwer
op het
platte vlak. Al schilderend onderzocht
hij ty-
pisch beeldhouwkunstige principes zoals
het sta-
pelen van kubussen. Geometrische patronen,
die
haast gebouwd lijken, schakelde hij aan
elkaar,
waarbij hij in de verschillende delen
van een
werk minimale veranderingen aanbracht.
In zijn
recente werken heeft hij, onder meer door
het
kleurgebruik te beperken tot drie tinten
bruin,
het optische spel van twee- en driedimensionaal
versterkt.
Toch zijn
zelfs deze werken voor hem niet
louter abstract. De geometrische constructies
roepen associaties op met bijvoorbeeld
kathedra-
len, wwarvan alleen de ribben zijn weergegeven.
De middeleeuwse kathedralen waren met
hun
overweldigende grootsheid uitdrukking
van de
macht van de kerk en wisten de gelovigen
te
imponeren door hun een gevoel van nietigheid
te
geven. Voor Maarten Verhaak zijn onze
media-
helden, Jaguars en Mitsubishi's daar eigenlijk
de
hedendaagse equivalenten van.
Leontine Coelewij