M E T R O P O L I S  M   1989 NUMMER 1

        Maarten Verhaak

        Maarten Verhaak schilderde onlangs Jaguar & Mitsubishi;
        metafysisch stilleven. De twee schitterende auto's zijn
        weergegeven in hun volle glorie als 'super-voorwerp'. Verhaak
        gaf ze de titel Metafysisch Stilleven mee, omdat hij wilde verwijzen
        naar de 'geest der dingen', naar hun kracht als symbolen van
        macht en vooruitgang.
         

        MAAR DE TITEL HOUDT OOK een verwijzing in naar
        de   Pittura Metafisica ,  de  italiaanse  schilder-
        kunst van de jaren twintig en dertig ,  die hij zeer
        bewondert en die in zekere zin een inspiratiebron
        is voor zijn eigen schilderstijl.  Verhaak  kwam in
        aanraking  met  de  italiaanse  schilderkunst  tij-
        dens zijn studie in Florence, waar hij, na zijn
        opleiding aan de academie van Tilburg te hebben
        afgerond, een jaar verbleef. Later werkte hij in
        het kader van een uitwisselingsproject nog een
        jaar in Warschau.
              Verhaaks tekeningen en schilderijen volgen
        een drietal thema's die op het eerste gezicht geen
        enkele onderlinge verwantschap vertonen: au-
        to's, portretten en geometrische constructies.
        Op een intuïtief, gevoelsmatig niveau zijn deze
        series weldegelijk met elkaar verbonden.
        Door de sterke licht-donker contrasten, in
        slechts enkele tinten bruin, hebben de min of
        meer gestileerd realistische portretten een ruim-
        telijke werking. Tegen de donkere, monochrome
        achtergrond lichten de 'gebeeldhouwde'koppen
        sterk op. Ze treden als het ware voor het voet-
        licht. Eigenlijk hebben de portretten allemaal
        iets geheimzinnigs. De mannen kijken je aan
        met een j'accuse blik, maar over het waarom
        daarvan blijf je in het ongewisse. Soms verraadt
        Verhaak iets van hun identiteit, door in de titel
        van de groepsportetten één naam te noemen. In
        Groepsportet met Gary Kasparov wordt de
        schaakgrootmeester (rechts) geportretteerd sa-
        men met André Malraux en een porno-sterretje.
        Ze zijn verleidelijk, deze helden van de massa-
        media: Kasparov door zijn charmante autoriteit,
        Malraux door zijn onverbiddelijke strengheid en
        het pornosterretje door zijn sensuele blik. De
        gezichten hebben iets van hun waarde als indivi-
        dueel portret verloren en lijken meer als perso-
        nificaties van macht en erotiek bedoeld.
              Dezelfde aantrekkingskracht gaat uit van de
        auto's die in de reclame de consument verleiden
        met hun volmaakte vormgeving. De Jaguar ont-
        leent haar autoriteit niet zozeer aan gebruiks-
        waarde (je kunt er op de weg tegenwoordig toch
        geen 250 km mee rijden!), maar aan haar abstrac-
        te kwaliteiten, haar uitstraling  als statussym-
        bool. Verhaaks  auto's roepen bij mij de woorden
        in  herinnering  die Roland Barthes in 1957 over de
        nieuwe  Citroën DS schreef:  'Ik geloof dat de auto
        tegenwoordig  een  vrij  nauwkeurige  equivalent  is
        van  de grote  gotische kathedralen:   ik bedoel een
        grote  schepping  die  hoort  bij  de  tijd,  met harts-
        tocht   ontworpen   door   onbekende  kunstenaars,
        die meer  als  beeld geconsumeerd  wordt  dan  als
        gebruiksvoorwerp,  door  een  heel  volk  dat   haar
        toeëigent  als  een  volkomen  magisch  voorwerp."
              De derde serie schilderijen wordt gevormd
        door de abstracte constructies. Hier gaat Verhaak
        nog duidelijker te werk als beeldhouwer op het
        platte vlak. Al schilderend onderzocht hij ty-
        pisch beeldhouwkunstige principes zoals het sta-
        pelen van kubussen. Geometrische patronen, die
        haast gebouwd lijken, schakelde hij aan elkaar,
        waarbij hij in de verschillende delen van een
        werk minimale veranderingen aanbracht. In zijn
        recente werken heeft hij, onder meer door het
        kleurgebruik te beperken tot drie tinten bruin,
        het optische spel van twee- en driedimensionaal
        versterkt.
              Toch zijn zelfs deze werken voor hem niet
        louter abstract. De geometrische constructies
        roepen associaties op met bijvoorbeeld kathedra-
        len, wwarvan alleen de ribben zijn weergegeven.
        De middeleeuwse kathedralen waren met hun
        overweldigende grootsheid uitdrukking van de
         macht van de kerk en wisten de gelovigen te
        imponeren door hun een gevoel van nietigheid te
        geven. Voor Maarten Verhaak zijn onze media-
        helden, Jaguars en Mitsubishi's daar eigenlijk de
        hedendaagse equivalenten van.

                                                   Leontine Coelewij